مغز کودکان، شهربازی نیست

سروصدای زیاد مانع رشد شناختی خردسالان می‌شود

عموماً تصور می‌شود هر برنامه یا فعالیتی که بخواهد توجه کودکان را جلب کند باید پرسروصدا و پرزرق‌وبرق باشد. به همین دلیل، بعضی محیط‌های آموزشیِ کودکان نیز مملو از صداهای بلند و بی‌معناست که هدفشان ایجاد نشاط در کودکان و افزایش فعالیت آن‌هاست. اما پژوهش‌های جدید در مورد تأثیر سروصدا بر عملکرد مغز انسان، به‌خصوص کودکان، حکایت از چیز دیگری دارد. آیا واقعاً مغز خرد‌سالان نیازمند این‌همه سروصدا و حواس‌پرتی است؟ آیا سکوتِ بیشتر موجب افزایش یادگیری آن‌ها نمی‌شود؟ در این میان، والدین چگونه می‌توانند به کودکانشان کمک کنند؟

دنیای پر سروصدا و تأثیر آن بر مغز کودکان

دنیای امروز پر از سروصداست، اما این سروصداها می‌توانند تمرکز و یادگیری کودکان را تحت تأثیر قرار دهند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که صداهای بلند و بی‌معنا می‌توانند به رشد شناختی کودکان، به‌ویژه مهارت‌های مبتنی بر زبان همچون خواندن، آسیب برسانند. دلیل این موضوع این است که اگر سروصدا تنها شامل اصوات بی‌معنا باشد، مغز در حال رشد کودکان را منحرف می‌کند و تمرکز را برای آن‌ها دشوارتر می‌سازد. اما وقتی محیط به اندازه کافی ساکت باشد تا کودکان بتوانند به صداهای مهم یا جالب توجه کنند، این توانایی به ابزاری قدرتمند برای آموزش آن‌ها تبدیل می‌شود.

نقش سکوت در بهبود عملکرد مغز

خانم نینا کراوس، دکتر متخصص مغز و اعصاب از دانشگاه نورث‌وسترن، معتقد است که مغز کودکان به دنبال ربط دادن صدا به معناست. بنابراین، بسیار مهم است که صداهای اطراف آن‌ها غنی و معنادار باشند. او توضیح می‌دهد که کاهش سروصدای زندگی می‌تواند با پذیرفتن سکوت و حتی لذت بردن از آن شروع شود. سکوت به نوعی اوج توانمندی و موفقیت کودک در کنترل خودش است و به آن‌ها کمک می‌کند تا تمرکز کنند.

تحقیقات علمی درباره سکوت و رشد مغز

تحقیقات نشان داده‌اند که سکوت محض می‌تواند شفابخش باشد. در یک مطالعه روی موش‌ها، دانشمندان رشد سلول‌های مغزی را در موش‌هایی که در معرض صدای سفید، صدای توله‌موش‌ها، موسیقی کلاسیک و صداهای پس‌زمینه قرار داشتند، پیگیری کردند و آن‌ها را با موش‌هایی که در سکوت رها شده بودند مقایسه کردند. موش‌هایی که در سکوت رها شده بودند بیشترین رشد سلول‌های مغزی را ثبت کردند. این نتایج نشان می‌دهد که گوش دادن به سکوت می‌تواند سلول‌های عصبی را بازسازی کند.

محیط‌های طبیعی و صداهای معنادار

سکوت مطلق در خارج از محیط کنترل‌شده آزمایشگاهی بسیار نادر است. حتی وسط جنگل، صداهای طبیعی مثل آواز پرندگان، آب روان نهرها، خش‌خش برگ‌ها و وزوز حشرات را خواهید شنید. این نوع صداها را می‌توان به عنوان سروصدا توصیف کرد، اما برای انسان‌ها آرامش‌بخش هستند. این محیط‌های صوتی طبیعی می‌توانند در وسط شهر نیز خلق شوند و به کودکان کمک کنند تا احساس آرامش کنند.

نکاتی برای والدین: ایجاد محیط آرام برای کودکان

راه‌های زیادی برای ایجاد یک محیط آرام برای کودکان وجود دارد:
– محدود کردن حواس‌پرتی‌های شنیداری در لحظات مهم یادگیری، حتی همان تلاش‌های اولیه برای ساختن کلمات، به کودکان کمک می‌کند ظرفیت تمرکز خود را افزایش دهند.
– اگر زمان انجام تکالیف مدرسه است، بدون هیچ شکی بر قانون عدم پخش تلویزیون پافشاری کنید.
– صدای اعلان‌های گوشی را خاموش کنید.
– نسبت به زمان‌بندی فعالیت‌ها نیز حساس باشید. زمان تمرین ساز یک کودک، کابوس درس‌خواندن کودک دیگر می‌شود.
– هنگام خواب یا زمان مطالعه، از دستگاه‌های صدای سفید استفاده کنید تا فرکانس‌های صداهای مزاحم را حذف کنند.
– یک اتاق خواب را با فرش و پرده‌های ضخیم و دیوارکوب‌های بزرگ منقش عایق‌بندی صوتی کنید تا سروصدای بیرون را پوشش دهد.
– اگر در خانه سکوت لازم وجود ندارد، به پارک یا کتابخانه بروید.

برنامه‌های آموزشی آرام‌بخش

برخی برنامه‌های آموزشی سعی کرده‌اند با کاهش سروصدا و ایجاد محیط‌های آرام، به کودکان کمک کنند. به عنوان مثال، شرکت فرد راجرز وارث برنامه تلویزیونی «محله مستر راجرز» است که به لحن آرام و اطمینان‌بخشش معروف بود. این شرکت هنوز هم در حال تولید رسانه برای کودکان است، از جمله سریال‌های کوتاهی که تعمداً بی‌سروصداست. این نمایش‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت‌هایی مانند مدیریت احساسات یا آرام کردن خود را یاد بگیرند.

سؤال اساسی: آیا لازم است این سروصدا وجود داشته باشد؟

الن دوئرتی، مدیر خلاقیت شرکت فرد راجرز، معتقد است که می‌توان نمایش‌های خوبی با موسیقی و رنگ‌های شاد داشت که حواس کودکان را پرت نکند. او می‌گوید: “معیار سنجش من این است که آیا لازم است این سروصداها وجود داشته باشد؟” با استفاده از این سؤال به عنوان یک راهنما، می‌توانیم سکوت را فرصتی مغتنم برای یادگیری بدانیم و منتظر آرام‌تر شدن زندگی خود باشیم.